PIŠE: Nevena Barjaktarović, inženjer agronomije

Larve skočibuba (žičnjaci) žive u zemljištu i hrane se korijenom i drugim podzemnim organima. Ishranom oštećuju mnoge gajene i korovske biljke i skoro da nema biljne vrste koju ne napadaju. Zbog toga se svrstavaju u grupu ekonomski najznačajnih štetočina podzemnih biljnih organa i gajenih biljaka. Štete koje izazivaju žičnjaci su fiziološke (pregrizaju korijen, ubušuju se u korijenov vrat i tako biljke propadaju) i tehnološke (ubušuju se u krtole i korijen). Prema načinu ishrane žičnjaci su pretežno fitofagni (hrane se biljkama). Odrasle jedinke se hrane listovima i cvjetovima biljaka, hrane se i materijama u raspadanju, a mogu biti detritofagni (hrane se drvetom koje truli). Larve su fitofagne ili zoofagne, žive u zemljištu i tu provode svoje čitavo razviće. Odrasli insekti iz ove familije po pravilu nijesu štetni. Najčešće se sreću na cvjetovima raznih biljaka (od maja do jula) gdje se hrane prašnicima, neznatno oštećuju lišće, a hrane se i biljnim vašima.




Sa stanovišta štetnosti najveći značaj u poljoprivredi imaju vrste iz roda Agriotes: A. obscurus, A. lineatus, A. sputator i A. ustulatus. Sve četiri vrste imaju sličan način života, s tom razlikom što se odrasle jedinke A. ustulatus javljaju tokom jula i avgusta i tada počinje polaganje jaja, dok se kod ostalih vrsta imaga javljaju ranije, počev od aprila i polažu jaja u junu. Ženka polaže jaja u površinskom sloju zemljišta do 10 cm dubine, u grupicama od 6 – 20 komada. Za polaganje jaja odabira površine koje su obrasle gustim biljnim pokrivačem (livade, pašnjaci), a od obradivih površina – one koje su pod strnim žitima, lucerkom i djetelinom, kao i zakorovljene usjeve. Iako oranice nijesu najpovoljnija staništa za ove insekte oni i na ovakvim površinama mogu nanijeti značajne štete, naročito u okopavinama mogu biti jedan od razloga ponovne sjetve. Larve skočibuba (žičnjaci) svrstavaju se među najopasnije štetočine podzemnih organa gajenih biljaka. Na velikim površinama mogu predstavljati jedan od glavnih uzroka nekompleksnosti (prorjeđivanja) biljnog sklopa. Odlučujuću ulogu u dinamici populacije ima voda jer su im jaja i tek ispijene larve veoma osjetljive na nedostatak vlage u zemljištu jer brzo gube vodu, isušuju se i uginjavaju. Zbog toga su žićnjaci brojniji na neobrađenim, manje obrađenim ili gusto obraslim površinama sa većim sadržajem vlage u zemljištu. Jedna od osnovnih karakteristika žičnjaka je da ima tendenciju horizontalnog i vertikalnog premještanja u zemljištu u zavisnosti od uslova sredine (vlažnost zemljišta i rasploloživost hrane). Tako je povlačenje larvi u dublje slojeve tokom jeseni povezano sa padom temperature, a ljeti sa opadanjem nivoa podzemnih voda i promjenom vlažnosti. Utvrđeno je da ovakvo kretanje izaziva i primjena agrotehničkih mjera - obrada zemljišta i potreba za presvlačanjem. Poslije obilinih kiša larve migrijaju iz donjih u gornje slojeve zemljišta, a nastupom suše, kreću se u suprotnom pravcu, u dublje slojeve zemljišta gdje nema dovoljno hrane. Horizontalna migracja larvi je, takođe, uslovljena visinom nivoa podzemnih voda, ali i potragom za hranom. Vlažnost sredine i raspoloživost hrane uglavnom uslovljavaju vertikalne i horizontalne migracije žičnjaka u toku godine ili tokom 24 časa. Larve imaju višegodišnje razviće koje u zavisnosti od vrste i kvaliteta hrane traje od dvije do pet godina. Tokom razvića presvlače se više puta, a sa porastom postaju sve štetnije. U prvoj godini larve se hrane se korjenčićima i organskom materijom u raspadanju. U drugoj godini očvrsnu, potamne i počinju da pričinjavaju značajne štete. Najveće štete nastaju u posljednjoj godini prije prelaska u stadijumu lutke i pojave odraslog insekta. U poslednjoj godini razvića, u julu i avgustu, larva prelazi u lutku, a zatim u odraslog insekta koji se pojavljuje na površini zemljišta ili ostaje u njemu do narednog proljeća. Žičnjaci se hrane svim podzemnim organima biljaka.

Pored smanjenog prinosa, ovako izgriženi i izbušeni proizvodi lošijeg su kvaliteta i teže se prodaju. Štetnost žičnjaka je kod većine biljaka izražena u prvoj polovini proljeća, kada su biljke još mlade i u početnim fazama razvića. Visina šteta zavisi od vlažnosti sredine, jer su žičnjaci poseban problem u umjereno vlažnim staništima. U ovakvim uslovima sredine, larve se stalno nalaze u zoni korijenovog sistema biljke, a obilje hrane omogućava im brzo razviće. Žičnjaci su stalan problem na zemljištima pored rijeka, na površinama koje se navodnjavaju i naročito na svježe razornim ledinama i pašnjacima. Najčešće štetu nanose ratarskim i povrtarskim kulturama.

---

Oštećuju i posijano sjeme
Kod poniklih ili rasađenih biljaka oštećuju korijen izazivajući uvenuće, žućenje i na kraju propadanje. Oštećuju i posijano sjeme, klijance biljaka, ubušuju se u prizemni dio mlade stabiljke i na taj način dovode do prorjeđivanje usjeva. Tokom vegatacije se ubušuju i prave hodnike u podzemnim organima korijenasto- krtolastog povrća.Pratiti let odraslih insekata
U cilju zaštite gajenjih biljaka od žičnjaka preduzimaju se agrotehničke i hemijske mjere. Od agrotehničkih mjera najbolji efekat se postiže preoravanjem i drugim vidovima obrade zemljišta nakon polaganja jaja i u momentu piljenja larvi, zbog čega je neophodno pratiti let odraslih insekata. Prilikom obrade zemljišta, mehanički se uništi veliki broj jedinki jer mnoga jaja, larve i lutke bivaju izbačene na površini zemlje. Njima se hrane ptice (vrana, čvorak, fazan) i drugi predatori (neke muve, krtica, rovčica). Česta i redovna obrada zemljišta dovodi do stvaranja nepovoljnog vodno–vazdušnog režima za život i razvoj žičnjaka.


Uništavanje korova
Smanjenju brojnosti žičnjaka u zemljištu doprinosi i unuštavanje korova, brzo uklanjanje žetvenih ostataka i pravilan plodored. Da bi se izbjegle ili umanjile štete od žičnjaka, neophodno je prije sjetve ili sadnje izvršiti pregled zemljišta kopanjem jama veličine 50 x 50 x 50 cm. Broj jama se određuje na osnovu veličine parcele, ali se praktikuje da se u prosjeku, na svaka 2 ha, pregleda po jednak uzorak zemljišta. Kada se pojave štete nemoguće je sprovesti bilo kakvo suzbijanje. Zbog toga je neophodno suzbijanje prije ili za vrijeme sjetve ili sadnje, ali samo na osnovu pravilne procjene o potrebi suzbijanja. To nameće poznavanje praga odluke i brojnosti žičnjaka u zemljištu.


Hemijsko suzbijanje
Hemijskom suzbijanju se pristupa kada se postigne kritičan broj (za povratske kulture–1 larva/, za okopovanje 3 larva/, za strna žita – 5 larvi/).

Kod niže populacije larvi, neposredno nakon dostizanja praga štetnosti, zemljište se tretira insekticidima u trake ili redove. Samo kod populacije koja je znatno viša od ekonomskog praga štetnosti, tretira se cijela površina zemljišta. Zemljište se tretira prije ili za vrijeme sjetve ili sadnje, uz obavezno unošenje preperata u orančini sloj zemljišta. Za suzbijanje se mogu koristiti preparati na bazi hlorpirifosa.